Nguồn gốc tên gọi

Về tên gọi của thị trấn, có lưu truyền sự tích rằng:

Sông này vốn có tên là Khoa Giang. Tương truyền ngày trước, Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn đuổi đánh đến đây. Đô đốc thủy binh Nguyễn Văn Vàng đã xin Nguyễn Ánh được mặc hoàng bào để nghi binh cho Nguyễn Ánh trốn. Vị đô đốc này hy sinh; sau này được lập miếu thờ tại vùng này vào năm 1802. Từ đó, sông này được dân gian gọi là sông Ông Đốc.

Vào năm 1782, khi bị quân Tây Sơn truy đuổi, Nguyễn Ánh chạy về vùng đất phương Nam này và dừng chân ở cửa sông Ông Đốc để cầu viện quân Xiêm giúp đỡ. Có một vị quan không rõ họ chỉ biết tên là Đốc đã dám đứng ra ngăn cản hành động không có lợi cho đất nước Việt Nam này của Nguyễn Ánh, cuối cùng bị sát hại. Để tôn vinh tinh thần yêu nước của vị quan này mà người dân đã gọi tên sông là Ông Đốc (sau rút gọn thành sông Đốc) và đó cũng là tên gọi của thị trấn này ngày nay.

Thời phong kiến

Xưa kia, vùng đất trong vịnh Thái Lan này là vùng đất của Vương quốc Phù Nam, sau thuộc Chân Lạp và Đế chế Khmer. Từ giữa thế kỷ 17, những lưu dân người Việt và người Hoa đã đi thuyền dọc theo đường biển đến tận vùng này sinh sống.

Năm 1680, Mạc Cửu - một người Hoa từ Quảng Đông sang - lập ấp rải rác từ Vũng Thơm, Trủng Kè, Cần Vọt, Rạch Giá, Cà Mau. Khu vực ông khai phá trở thành thương cảng quan trọng, thôn ấp định cư hoặc nằm sát mé biển, thuận tiện cho ghe thuyền tới lui, hoặc ở đất cao theo Giang thành, sông Cái Lớn, sông Gành Hào, Ông Đốc để canh tác.

Sau khi Mạc Cửu dâng toàn bộ phần đất này thần phục nhà Nguyễn, Mạc Thiên Tứ con của Mạc Cửu đã vâng lệnh triều đình chúa Nguyễn lập ra đạo Long Xuyên (ngày nay đạo Long Xuyên gồm toàn bộ địa bàn tỉnh Cà Mau).

Vào năm 1808, Thời Gia Long thứ 7, đổi tên đạo Long Xuyên thành huyện Long Xuyên, thuộc trấn Hà Tiên. Năm 1825, Thời Minh Mạng thứ 6, nhà Nguyễn đã đặt ra một quan tri huyện để cai trị.

Thời Pháp thuộc

Thời Pháp thuộc, Cà Mau là một quận của tỉnh Bạc Liêu. Vùng Sông Đốc lúc này thuộc vào tổng Quảng Xuyên của quận Cà Mau (sau tách ra thành quận Quảng Xuyên, xong đổi tên thành quận Cà Mau Nam rồi lại nhập trở lại vào quận Cà Mau).[4]

Thời Việt Nam Cộng hòa

Chính quyền Việt Nam Cộng hòa lấy quận Cà Mau và 4 xã của quận Giá Rai là Định Thành, Hoà Thành, Tân Thành, Phong Thạnh Tây lập thành tỉnh Cà Mau.

Ngày 22 tháng 10 năm 1956, Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Ngô Đình Diệm ký Sắc lệnh 143/VN để "thay đổi địa giới và tên Đô thành Sài Gòn – Chợ Lớn cùng các tỉnh và tỉnh lỵ tại Việt Nam". Lúc này, tỉnh Cà Mau được đặt tên mới là tỉnh An Xuyên. Tỉnh An Xuyên khi đó gồm 6 quận: Quản Long, Thới Bình, Sông Ông Đốc, Cái Nước, Đầm Dơi và Năm Căn. Vùng đất Sông Đốc lúc này thuộc quận Sông Ông Đốc.

Sau năm 1975

Dưới chính quyền quân quản Cộng hòa miền Nam Việt Nam, quận Sông Ông Đốc bị giải thể, thị trấn Sông Ông Đốc là một đơn vị hành chính thuộc huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau.

Từ ngày 14 tháng 2 năm 1984, thị trấn Sông Ông Đốc được gọi là thị trấn Sông Đốc.

Ngày 20 tháng 12 năm 2012, Bộ Xây dựng ban hành Quyết định 1151/QĐ-BXD về việc công nhận thị trấn Sông Đốc là đô thị loại IV.[1]